Εδώ και περίπου δυο μήνες τα στενά του Ορμούζ έχουν μετατραπεί στο πιο εύφλεκτο σημείο του πλανήτη, όπου μια μόνο σπίθα είναι αρκετή για να προκαλέσει μια γενικευμένη σύρραξη πάνοπλων αντιπάλων.Ηταν 27 Δεκεμβρίου του 2011, όταν ο Ιρανός αντιπρόεδρος Μοχάμεντ Ρεζά Ραχίμι προειδοποίησε ότι η Τεχεράνη θα μπλοκάρει το στενό και θα δημιουργήσει χάος στις διεθνείς αγορές πετρελαίου, εάν η Δύση επέβαλε νέες οικονομικές κυρώσεις στη χώρα του. Ο δε Μπαράκ Ομπάμα απάντησε ότι, εάν χρειαστεί, η Αμερική θα χρησιμοποιήσει βια, προκειμένου να παραμείνουν ανοιχτά τα στενά του Ορμούζ.
Τις εμπρηστικές δηλώσεις και των δύο πλευρών ακολούθησε η υπέρ-συγκέντρωση στρατιωτικών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή και η διεξαγωγή πολεμικών ασκήσεων. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα είχε στηθεί στην περιοχή σκηνικό πολέμου.
Για να ψηλαφίσει κανείς το γιατί μέσα σε τόσο λίγο χρόνο η κατάσταση μετεξελίχθηκε σε έκρυθμη είναι απαραίτητο να ελέγξει εξονυχιστικά τις αφορμές, να μελετήσει τη γεωπολιτική σημασία των στενών του Ορμούζ και τη θέση των αντιμαχόμενων στην παγκόσμια οικονομία.
Η «διαχρονική» αφορμή
Η αφορμή για την επιβολή κυρώσεων από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ κατά του Ιράν εδώ και περίπου έξι χρόνια είναι το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Είναι, όμως, και η πραγματική αιτία;
Τον Ιούνιο του 2010, οπότε και το 15μελές Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ επέβαλε νέες κυρώσεις, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα δήλωνε ότι σέβεται το δικαίωμα του Ιράν να έχει πρόσβαση σε πυρηνική ενέργεια για ειρηνικούς σκοπούς. Χαρακτήριζε, όμως, «ιδιαίτερα ανησυχητικές» τις ενέργειες των Ιρανών ηγετών. Η απορία που εύλογα δημιουργήθηκε μετά από τις δηλώσεις αυτές του Ομπάμα είναι ποια είναι τελικά η «κόκκινη γραμμή» για τη Δύση, η οποία διαχωρίζει τις ενέργειες του Ιράν σε ανησυχητικές και μη. Στην περίπτωση του Ιράκ το 2003 «κόκκινη» γραμμή αποτελούσε και μόνο το γεγονός του εμπλουτισμού ουρανίου, ενώ δεν υπήρχε ούτε συζήτηση για δικαίωμα πρόσβασης σε πυρηνική ενέργεια.
Ο πρώην διευθυντής της CIA και νυν Υπουργός Αμυνας, Λέον Πανέτα, σε δηλώσεις του τον περασμένο Ιανουάριο, προσδιόρισε την «κόκκινη γραμμή» των ΗΠΑ. «Δεν πρόκειται να επιτρέψουμε στο Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Αυτή είναι η «κόκκινη γραμμή για μας» δήλωσε, συμπληρώνοντας πως οι τελευταίες πληροφορίες των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών δείχνουν πως το Ιράν συνεχίζει το πυρηνικό του πρόγραμμα, αλλά δεν προτίθεται να προχωρήσει σε κατασκευή πυρηνικού όπλου επιβεβαιώνοντας τις από το 2005 δεσμεύσεις του πνευματικού ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενέι.
Υπάρχουν τελικά στην πραγματικότητα οι «κόκκινες γραμμές», που επικαλούνται οι ΗΠΑ για τις κυρώσεις και τις επεμβάσεις, ή μήπως το πραγματικό κίνητρο είναι για μια ακόμη φορά το πετρέλαιο;
Πόλεμος για το πετρέλαιο...
Για οποιαδήποτε διαμάχη προκύπτει στην ευρύτερη περιοχή του Περσικού κόλπου είναι βέβαιο ότι το πετρέλαιο παίζει καθοριστικό ρόλο. Στο υπέδαφος της περιοχής υπάρχουν αποδεδειγμένα περί τα 750 δισ. βαρέλια πετρελαίου, τα μεγαλύτερα αποθέματα παγκοσμίως, ενώ το 1/5 της παγκόσμιας διακίνησης πετρελαίου με δεξαμενόπλοια περνάει μέσα από τα στενά του Ορμούζ. Ακόμη δε και μια ολιγοήμερη σύρραξη στην περιοχή θα είχε ανυπολόγιστες συνέπειες στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου.
Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι ίσως παρατηρούσαμε μια εκτίναξη των τιμών στα 200 και πλέον δολάρια το βαρέλι, κάτι το οποίο θα απομάκρυνε οποιαδήποτε προοπτική ανάκαμψης της παγκόσμιας οικονομίας και θα βύθιζε την Ευρώπη και την Αμερική σε μια νέα, δίχως προηγούμενο, οικονομική ύφεση. Και φυσικά, αυτοί που θα υπέφεραν μαζί με τους Ιρανούς είναι οι αδύναμες οικονομίες της Ευρωζώνης (Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα), που, λόγω έλλειψης ρευστότητας, η εξάρτησή τους από το φθηνό και με πίστωση ιρανικό πετρέλαιο είναι τεράστια.
Από την άλλη πλευρά, η Κίνα, που ήδη εισάγει το 22% του ιρανικού πετρελαίου, με τις ολοένα και αυξανόμενες ενεργειακές της ανάγκες, θα μπορούσε να καταναλώνει ακόμη περισσότερο και φθηνότερο ιρανικό πετρέλαιο. Η Ρωσία θα μπορούσε να αυξήσει το μερίδιο της στην αγορά ενέργειας της Ευρώπης, η οποία αποκλεισμένη από το ιρανικό πετρέλαιο θα το πλήρωνε φυσικά σε υψηλότερες τιμές. Η Σαουδική Αραβία θα έτριβε τα χέρια της, αφού οι υψηλές τιμές θα της εξασφάλιζαν κοινωνικές παροχές ικανές να αποτρέψουν μια όψιμη «αραβική άνοιξη», ενώ το Ιράκ με τα πορώδη σύνορα και η Τουρκία θα εξελισσόταν σε μια ακμάζουσα «μαύρη» αγορά ιρανικού πετρελαίου βοηθώντας έτσι και το Ιράν να αποφύγει τις κυρώσεις της Δύσης.
Μήπως, λοιπόν, οι ΗΠΑ δεν υπολόγισαν σωστά τις συνέπειες των κινήσεών τους και άθελά τους θα ευνοήσουν αρκετούς αντιπάλους τους για να εξασφαλίσουν τον απόλυτο έλεγχο στα πετρέλαια του Περσικού κόλπου;
...και για το δολάριο
Η απάντηση είναι πως όχι. Για τις ΗΠΑ διακυβεύονται πολλά περισσότερα από το πετρέλαιο και την τιμή του.
Η αμερικανική νομισματική πολιτική μειώνει διαχρονικά την αξία του δολαρίου με τη συνεχή διοχέτευση στην αγορά δολαρίων μέσω της κεντρικής της τράπεζας. Αν το πετρέλαιο δεν αποτιμούνταν σε δολάρια και όλες οι χώρες του κόσμου δεν «αναγκάζονταν» να αγοράζουν δολάρια για να εξοφλήσουν τις εισαγωγές πετρελαίου, τότε η αμερικανική οικονομία δε θα μπορούσε να απολαμβάνει χαμηλότοκα ομόλογα, ούτε να διατηρεί το δημοσιονομικό της έλλειμμα σε επίπεδα που είναι αδιανόητα για άλλες χώρες. Με λίγα λόγια αργά ή γρήγορα θα είχε καταρρεύσει.
Η αμφισβήτηση, λοιπόν, του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος είναι για τις ΗΠΑ ζήτημα ζωής και θανάτου. Αξίζει να θυμηθούμε το παράδειγμα του Σαντάμ Χουσεϊν που υπέγραψε συμβόλαια πώλησης ιρακινού πετρελαίου σε ευρώ, το Σεπτέμβριο του 2000 και 3 χρόνια αργότερα βρέθηκε απαγχονισμένος μετά την εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ, αλλά και πρόσφατα τον Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης που πρωτοστάτησε στην προσπάθεια δημιουργίας νέου νομίσματος ανταλλάξιμου σε χρυσό για να αντικαταστήσει το δολάριο και βρέθηκε κατακρεουργημένος μετά το ανελέητο σφυροκόπημα της Λιβύης από τους «συμμάχους».
Αγνοώντας τις απειλές από πλευράς ΗΠΑ και τις κυρώσεις συνολικά της Δύσης, το Ιράν έκλεισε κατά τα τέλη του προηγούμενου χρόνου και τις αρχές του παρόντος μια σειρά διμερών συμφωνιών με χώρες-μεγαθήρια, από οικονομικής και ενεργειακής άποψης, για την πραγματοποίηση συναλλαγών στα εθνικά τους νομίσματα.
Το χορό της αμφισβήτησης του δολαρίου πάντως άνοιξαν Κίνα και Ρωσία που εδώ και σχεδόν ένα χρόνο χρησιμοποιούν τα νομίσματά τους στις μεταξύ τους οικονομικές συναλλαγές. Ακολούθησε τον περασμένο Δεκέμβριο το Ιράν με την Κίνα, υπογράφοντας δύο συμφωνίες για την ενίσχυση των εμπορικών σχέσεων και των επενδύσεων, σύμφωνα με τις οποίες οι συναλλαγές τους δε θα γίνονται ούτε σε δολάρια ούτε σε ευρώ. Ενώ τον ίδιο μήνα Ιαπωνία και Κίνα συμφώνησαν να συναλλάσσονται χωρίς τη διαμεσολάβηση του δολαρίου. Τέλος, στις 7 Ιανουαρίου, Ιράν και Ρωσία αντικατέστησαν το αμερικανικό νόμισμα στις μεταξύ τους συναλλαγές, ενώ και η Ινδία φέρεται αποφασισμένη να μην διακόψει τις εισαγωγές ιρανικού πετρελαίου, οι οποίες μακροπρόθεσμα είναι εξίσου απίθανο να γίνονται σε δολάρια.
Σημειωτέον ότι οι χώρες-«αποστάτες» από το δολάριο είναι εκτός από τεράστιοι πετρελαϊκοί παίκτες και από τους μεγαλύτερους παραγωγούς χρυσού παγκοσμίως. Το γεγονός αυτό, επισημαίνουν πολλοί αναλυτές, μπορεί να είναι η απαρχή μιας σταδιακής εγκατάλειψης, από μια σειρά κρατών, του δολαρίου σαν παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και μιας τάσης συνεχούς μείωσης των επενδύσεων σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου κάτι που αναμένεται να προκαλέσει σοβαρούς τριγμούς στην ούτως ή άλλως εύθραυστη αμερικανική οικονομία.
Σε όλα αυτά αν προστεθεί η προεκλογική περίοδος στις ΗΠΑ, κατά την οποία οι ρεπουμπλικάνοι υποψήφιοι εξαπολύουν σφοδρή επίθεση στον Ομπάμα για τη διαλλακτική του στάση στο θέμα του Ιράν, η αδιάλλακτη στάση του Ισραήλ και η ισχυρή επιρροή του ισραηλινού λόμπι στο Λευκό Οίκο, γίνεται σαφές πως τους επόμενους μήνες τα στενά του Ορμούζ θα είναι το «σημείο μηδέν» μιας δυνητικής παγκόσμιας σύγκρουσης.
igraphics